Scroll Top

Wat is autisme?

Kinderen met autisme ervaren heftiger wat ze horen, zien, ruiken, proeven en voelen. Ze hebben meer moeite met veranderingen en sociaal contact. Het kan ook sterke kanten met zich meebrengen: zo zijn kinderen met autisme vaker creatief en goed in logisch denken en precies werken. Als je kind tegen problemen aanloopt, het moeilijk heeft, je het ziet worstelen, wil je als ouder je kind helpen. Daarom ga je op zoek naar antwoorden, verklaringen en vooral naar handvatten om je kind precies dat te geven wat het nodig heeft. Thuis en op school. Voor gedragingen en kenmerken van kinderen kunnen allerlei verklaringen zijn. Het is belangrijk jezelf als ouder goed te informeren over wat er mogelijk achter bepaald gedrag van je kind kan zitten en hoe je hiermee om kan gaan. Soms is er sprake van autisme. Op deze pagina leggen we uit wat autisme is. Vroeger waren er verschillende soorten autisme: klassiek autisme (ook wel: kern-autisme), Asperger en PDD-NOS. Sinds versie 5 van de DSM valt dat allemaal onder de term autismespectrumstoornis, meestal afgekort tot autisme.

Twee definities van autisme

In de praktijk zijn er twee betekenissen:
  1. Een medische diagnose autisme of autismespectrumstoornis (ASS). Alleen een bevoegde arts kan dat vaststellen. Het is een classificatie uit de DSM, een officieel handboek dat psychische stoornissen opsomt.
  2. Een autistisch brein, waarbij de hersenen een autistische manier van informatieverwerking hebben. Dit kun je ook hebben als je geen diagnose of problemen hebt.
Volgens de medische definitie is de diagnose autismespectrumstoornis een combinatie van een bepaald gedrag met het niet kunnen functioneren zoals verwacht. Psychiater Wouter Staal legt dit uit in het VAB magazine: “Medisch gezien kan het niet anders dan een stoornis zijn”. Voor meer informatie over de medische classificatie, zie de paragraaf over DSM hieronder. De veronderstelling is dat bij mensen met de medische diagnose autisme, de hersenen op een andere manier werken. Die mensen hebben een “autistisch brein”. Soms worden de twee betekenissen door elkaar gehaald. Op de site van AutiPassend Onderwijs Utrecht vind je voorbeelden van hoe dat tot misverstanden over autisme kan leiden. Er zijn mensen met een diagnose autisme die geen autistisch brein hebben (misdiagnose). Er zijn ook mensen met autistische hersenen die geen diagnose hebben. Dat kan zijn omdat hun problemen niet herkend zijn of omdat ze door aanpassingen in hun omgeving prima functioneren. Als een kind vastloopt op school of in het dagelijks functioneren, of zich ongelukkig voelt, dan kan een diagnose helpen om erachter te komen hoe dat kan worden verbeterd. Dat is het doel van een diagnose; een ingang naar de juiste aanpak/hulp/begeleiding om de problemen te verminderen.

Grote onderlinge verschillen tussen kinderen

Kinderen met autisme denken op een andere manier en dat kan invloed hebben op communicatie met anderen. Ook kunnen kinderen met autisme de prikkels die binnenkomen via hun zintuigen anders verwerken. Denk aan geluiden, wat ze zien, pijn of temperatuur. Daardoor kunnen ze voor sommige prikkels extra gevoelig zijn. Zie Wat is overprikkeling? Misschien merken ze juist nauwelijks iets van andere soorten prikkels. Zie Wat is onderprikkeling? Kinderen met autisme kunnen onderling erg van elkaar verschillen. Elk kind heeft een andere mix van sterke en zwakke kanten. Sommigen hebben bijvoorbeeld een goed oog voor detail, zijn eerlijk en recht door zee. Diezelfde kinderen kunnen ook moeite hebben met sociale contacten, met overzicht houden en opvallend weinig verschillende interesses hebben. Sommige kinderen met autisme hebben moeite met anderen aankijken. Anderen hebben moeite met veranderingen. Autisme kan samengaan met een verstandelijke beperking, maar komt ook voor bij kinderen met een gemiddelde tot hoge intelligentie. Op de site van AutiPassend Onderwijs Utrecht kun je meer lezen over de combinatie autisme en hoogbegaafdheid. Autisme wordt vaker vastgesteld bij jongens dan bij meisjes. Het is bekend dat het zich anders uit bij meisjes, waardoor het misschien minder gauw herkend wordt. Het komt waarschijnlijk net zo vaak voor bij meisjes als bij jongens. Op de site van AutiPassend Onderwijs Utrecht vind je meer informatie over autisme bij meisjes. Er zijn grote verschillen tussen personen met autisme, maar ook veel overeenkomsten. Door te kijken naar kenmerken die bij veel mensen met autisme voorkomen, kun je ontdekken wat van toepassing is voor jouw kind met autisme. Dat helpt om ermee te leren omgaan. Ook kun je dan aan anderen uitleggen wat nodig is om je kind goed te laten functioneren.

Verschillende manieren om naar autisme te kijken

Autisme kun je vanuit verschillende invalshoeken bekijken. We adviseren je om zelf te kijken welke denkwijzen jou het meest aanspreken en jou het beste helpen in de praktijk. Autisme Digitaal heeft een overzicht van theorieën over autisme. De volgende invalshoeken spreken ons het meeste aan, ook al zijn ze niet allemaal wetenschappelijk:

Overprikkeling en onderprikkeling

Veel kinderen met autisme hebben regelmatig last van overprikkeling of onderprikkeling. Wat is dat, wat zijn de gevolgen en hoe kun je het voorkomen? Zie Wat is overprikkeling? en Hoe kun je overprikkeling voorkomen?Wat is onderprikkeling?Hoe kun je onderprikkeling voorkomen? en Autisme en vastlopen in je hoofd. Overgevoeligheid kan ook de reden zijn dat een kind ongeïnteresseerd lijkt of moeilijk kan slapen. Vera Helleman, die zelf autisme heeft en een theorie daarover heeft ontwikkeld, ziet hypersensitiviteit als een van de 3 fundamentele kenmerken van autisme. Ze schrijft: “Deze uit zich niet alleen in de fijngevoeligheid van de zintuigen, maar ook in het coping-gedrag dat nodig is bij overprikkeling, zoals stimming, afsluiten en woedeaanvallen. In positieve zin is de sensitiviteit een zeer geavanceerd navigerend gereedschap dat we niet willen afvlakken, maar juist willen inzetten.

Contextblindheid, oog voor details en logica

Autisme kun je ook zien als een vorm van contextblindheid. Kinderen met autisme hebben vaak behoefte aan ondertiteling van de situatie en/of de omgeving. Op de site van Autisme Centraal vind je een uitleg en een voorbeeld van contextblindheid. Dit aspect van autisme kreeg bekendheid door de Vlaamse wetenschapper Peter Vermeulen en wordt uitgewerkt in zijn boeken, zoals “Autisme en normale begaafdheid in het onderwijs” (boekreview van AutiPassend Onderwijs Utrecht). Het moeilijk kunnen herkennen van de context is begrijpelijk als je bedenkt dat mensen met autisme vaak veel details zien in plaats van het grote geheel. Dat oog voor details en de behoefte om daar een logisch verband tussen aan te brengen, is tegelijkertijd hun kracht. Vera Helleman noemt dit natuurwetmatig denken.

Executieve functies

Veel kinderen met autisme hebben moeite om de stap te maken van willen naar doen, zie meer uitleg op de site van AutiPassend Onderwijs Utrecht bij Executieve Functies: van willen naar doen.

Besef van “ik”

Kinderen met autisme kunnen moeite hebben met vragen over wat ze zelf willen of voelen, meer dan andere kinderen van hun leeftijd. Dit kun je verklaren vanuit een gebrek aan wat Martine Delfos in haar socio-schema de ik-anderdifferentiatie noemt. Vera Helleman noemt het ik-referentiekader. Ze schrijft: “Het ontbreken van het ik-referentiepunt is oorzaak van de beperking in het voorstellingsvermogen en inlevingsvermogen. De toekomst en het dáár is alleen in te beelden met een ik-referentiepunt. Aan de andere kant is dit de reden van de puurheid, eerlijkheid, het onderliggende respect voor hoe anderen hun leven leven en de nuchterheid over emotionele zaken die we bij autisme waarnemen.” Ze legt dat goed uit in dit filmpje over het ontbreken van een ik-referentiekader. In het filmpje geeft ze ook praktische tips om daarmee om te gaan. Het maakt mensen met autisme volgens haar ook eerlijk en oprecht, en maakt volgens haar dat ze goed kunnen leven in het hier en nu en een meer collectieve verbinding hebben.

Mentale leeftijden

Een kind kan een kalenderleeftijd van 9 hebben, maar tegelijkertijd op het gebied van sociale contacten een mentale leeftijd van 5 hebben en op het gebied van rekenen een mentale leeftijd van 12 hebben. Het concept van mentale leeftijden geeft een logische verklaring voor ongebruikelijke gedrag. Door te kijken wat normaal is voor die leeftijd, kun je je kind helpen zich verder te ontwikkelen. Voor meer informatie en tips zie Martine Delfos over mentale leeftijden en Autisme als kleurenspectrum.

Veranderende maatschappij

De definitie van autisme is in de loop der jaren veranderd. Ook de manier waarop ouders met hun kinderen omgaan is veranderd, de manier waarop docenten met leerlingen omgaan en wat de maatschappij verwacht. Een korte geschiedenis van hoe mensen naar autisme kijken lees je in het boek “Autisme – De vele gezichten van een stoornis” (zie boekreview bij AutiPassend Onderwijs Utrecht). Ook bij de TED-talk Forgotten history of autism wordt uitgelegd hoe de definitie van autisme steeds breder werd. De TED-talk is vertaald in het Nederlands: De vergeten geschiedenis van autisme.

Het gaat ook om veranderende ideeën over wat “normaal” is. Psychiater David Con schreef hierover. Vrij vertaald: Als iemand niet sociaal sterk en assertief is, verlegen en geen teamplayer blijkt bij groepsopdrachten, dan spreken mensen al snel van autistische trekken. Door iets wat opvalt aan een kind al te benoemen als ‘autistisch’, wordt dit als een afwijking gezien, als een stoornis in de hersenen.

Neurodiversiteit, karaktertrekken en talenten

De NVA beschrijft in 5 vragen over autisme & neurodiversiteit dat mensen met, bijvoorbeeld, autisme een andere ‘bedrading’ hebben in hun hersenen. Dit maakt ze anders. Maar anders betekent nadrukkelijk niet ‘minderwaardig’. Dat is wat er bedoeld wordt met neurodiversiteit. Het zich zoveel mogelijk “neurotypisch” voordoen (je gedragen zoals iemand zonder autisme) kan een enorme belasting zijn, zie Autisme en vastlopen in je hoofd van AutiPassend Onderwijs Utrecht. Een wetenschappelijk artikel van Vuijk en anderen beschrijft veel voorkomende karakter- en temperament-eigenschappen van volwassen mannen met autisme. Die karaktertrekken worden vooral als negatief gezien, maar dit artikel beschrijft ook de positieve kant. Sommige talenten/kwaliteiten komen relatief vaak voor bij mensen met autisme. Je kunt ze meten: zie Meetinstrument voor kwaliteiten bij autisme op de site van AutiPassend Onderwijs Utrecht.

DSM en de medische classificatie autismespectrumstoornis

De DSM is het meest gebruikte internationale classificatiesysteem in de geestelijke gezondheidszorg. De stoornissen in de DSM worden beschreven op basis van waarneembaar gedrag. Lees hier meer over bij Wat is de DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders). Sinds de DSM-5 is er sprake van nog maar één diagnose op het gebied van autisme: autismespectrumstoornis (ASS). Autisme is een spectrum. Dit houdt in dat autisme in verschillende vormen en gradaties kan voorkomen. Autismespectrumstoornis (ASS) is de verzamelnaam voor de verschillende vormen van autisme. De DSM beschrijft dat een classificatie ‘autismespectrumstoornis’ toegekend kan worden op basis van twee domeinen:
  1. Beperkingen in de sociale communicatie en interactie
  2. Beperkte, herhaalde patronen van gedrag, interesses en activiteiten, inclusief over- of ondergevoeligheid voor prikkels
De ernst van de autismespectrumstoornis wordt uitgedrukt in drie niveaus. Voor meer details zie Autismespectrumstoornis – DSM-5 in de Hulpgids voor de geestelijke gezondheidszorg. Voorheen, in versie 4 van de DSM, werden er verschillende vormen van autisme onderscheiden:
  • Autistische stoornis (ook wel klassiek autisme genoemd)
  • Syndroom van Asperger
  • Syndroom van Rett
  • Desintegratieve stoornis
  • Pervasieve ontwikkelingsstoornis ‘niet anders gespecificeerd’; in het Engels: Pervasive Development Disorder ‘Not Otherwise Specified’, afgekort tot PDD-NOS
In Nederland en België wordt ook Multiple Complex Developmental Disorder (MCDD) als een vorm van autisme gezien. Kinderen met MCDD hebben last van extreme angsten en extreme woede-aanvallen. Ze kunnen ook moeilijk onderscheid maken tussen fantasie en werkelijkheid. MCDD kan daarom ook (gedeeltelijk) als een angststoornis gezien worden. Het komt niet voor in de DSM. Kinder- en jeugdpsychiaters in Nederland en België gebruiken de term wel regelmatig. Lees meer bij Wat is MCDD?.

Oorzaken van autisme

Bij autisme zijn iemands hersenen vanaf de geboorte ‘anders’ aangelegd. Het is aangeboren. Het onstaat door een combinatie van omgevingsfactoren (tijdens de zwangerschap) en erfelijke aanleg. Er zijn geen genen bekend die leiden tot autisme, maar erfelijkheid is wel aangetoond:
  • Grotere kans op autisme als er binnen het gezin ook al een broer of zus is met autisme
  • Als de ene helft van een tweeling autisme heeft, heeft de andere helft dit meestal ook
Autisme komt níet door opvoeding, door de sfeer in een gezin of door iets wat iemand meegemaakt heeft. Sommige mensen denken dat autisme kan ontstaan door inentingen (vaccinaties), maar dit is niet waar. Er is veel onderzoek gedaan waaruit blijkt dat inentingen en autisme niks met elkaar te maken hebben. (Bron: thuisarts.nl) Heb je nog verdere vragen of zorgen over je kind met autisme, of herken je kenmerken en wil je daar graag eens met een ervaringsdeskundige praten? Neem dan eens contact op met onze advieslijn. Je kunt kijken op Brainwiki (gemaakt door het Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie). Deze landelijke organisatie zorgt ervoor dat behandelaars, ouders, jongeren, gemeenten en scholen betrouwbare kennis over psychische problemen hebben.

Dossier autisme

Balans heeft veel informatie over autisme. Het meest logische startpunt is ons Dossier autisme, dat onder andere informatie geeft over Autisme vaststellenAutisme behandelenOpvoeden met autisme en Omgaan met autisme in het onderwijs.
Privacy Preferences
When you visit our website, it may store information through your browser from specific services, usually in form of cookies. Here you can change your privacy preferences. Please note that blocking some types of cookies may impact your experience on our website and the services we offer.